Елімізге бірқатар елдің президенттері ресми сапармен келіп, келіссөздер жасады. Астанада өткен ауқымды іс-шараларда әлемдік мәселелерді талқылады. Мемлекет басышысы Қасым-Жомарт Тоқаев АҚШ, Қытай, Түркия және Түрікменстанды қоспағанда, барлық Орталық Азия елдеріне барды. El.kz ақпарат агенттігі биылғы жылды қорытындылай келе, Сенат депутаты Ғалиасқар Сарыбаевпен тілдесіп, жылдың маңызды жаңалықтарына шолу жасады, деп хабарлайды Turkistanmedia.kz.
– Тағы бір жылды артқа тастадық. Осы ретте көпвекторлы саясатты ұстанатын Қазақстанның биылғы сыртқы саясаттағы жетістіктеріне тоқталып өтсек…
– Қазақстан көпвекторлы саясатты ұстанатыны бәрімізге мәлім. Еліміз қауіпсіздік, ынтымақтастық және даму салаларында жаһандық және өңірлік күн тәртібін қалыптастыру мен іске асыруға ерекше үлес қосады. Бейбітсүйгіш мемлекет ретінде көптеген бастамаға мұрындық болды. Ұлттық мүддені қорғай отырып, сыртқы саяси және экономикалық басымдықтарды ілгерілетуге басты назар аударылды. Қазақстанды бейбітсүйгіш ел ретінде әлемге танытқан жұмыстың іргетасы қаланды, еліміз сыртқы саясатты сындарлы әрі белсенді жүзеге асырып келеді деп айтуға толық негіз бар.
Қазақстанның 2023 жылғы сыртқы саяси стратегиясы мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың ауқымды сыртқы саяси жұмысының арқасында көпвекторлы бейтарап мемлекет мәртебесін нығайтуға бағытталды.
Қазақстан әлемнің барлық негізгі мемлекеттерімен тең диалог жүргізуге қабілетті екенін көрсетті. Франция президенті Эммануэль Макрон, Түркия президенті Режеп Тайып Ердоған, Ресей президенті Владимир Путин, АҚШ мемлекеттік хатшысы Энтони Блинкеннің Астанаға сапарлары, сондай-ақ мемлекет басшымыз АҚШ президенті Джо Байденмен, ҚХР көшбасшысы Си Цзиньпинмен, Сауд Арабиясының тақ мұрагері Мұхаммед ибн Салман, Германия канцлері Олаф Шольцпен шетелдік кездесулері ерекше маңызды әрі жемісті болды. Осы кездесулердің әрқайсысы Қазақстанға миллиардтаған долларлық инвестициялар, инфрақұрылымдық және әлеуметтік жобалар, экономикалық және саяси кепілдіктер түрінде нақты пайда әкеледі.
Қазақстан 2023 жылы халықаралық инвестициялық ынтымақтастықта жаңа деңгейге жетті. Президенттің ірі әлемдік компаниялардың басшыларымен кездесулерге жеке қатысуы инвестициялар туралы келісімдерге қол қоюға әкелді. Mercedes-Benz Group, Siemens Energy, Corp Corporation Limited, CITIC Group және Amazon өкілдерімен кездесулер Қазақстанның шетелдік инвесторлар үшін тартымдылығын көтерді. Қазақстан жаһандық деңгейде өзінің беделін нығайтты. Ел президенті Қазақстан мен Орталық Азия өңірі төңірегіндегі халықаралық дискурсқа елеулі үлес қосты. Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясының 78-сессиясының жалпы пікірталастарына, Дүниежүзілік климаттық саммитке және негізгі мемлекеттермен және өңірлік блоктармен саммиттерге қатысу Қазақстанды әлемдік аренаның белсенді қатысушысы ретінде ұсынды.
Халықаралық міндеттемелерді сақтау және ашық саясат басқа елдердің түсінігі мен қолдауын тудырады, бұл Еуроодақтың санкциялар жөніндегі арнайы өкілі Дэвид О'Салливанның сапарлары барысында айтылды. Профилактикалық жұмыс АҚШ үкіметімен сауда саясатының ең өзекті мәселелері бойынша тұрақты кеңес беру тетіктері арқылы да жолға қойылды.
Әлемдік қоғамдастық Қазақстандағы президенттік реформаларға қолдау білдіріп, тұрақты әлеуметтік-экономикалық даму мен демократияландыруға ұмтылысын атап өтті. Мәселен, АҚШ президенті Джо Байден өз мәлімдемелерінде Қазақстанның егемендігі, тәуелсіздігі және аумақтық тұтастығы құндылықтарына мойындайтынын, ал Эммануэль Макрон Қазақстанның экономикалық ашықтық пен теңдестірілген дипломатияға деген ұмтылысын барынша позитивті түрде атап өтті.
Сонымен қатар 2022 жылғы 22 желтоқсанда қол қойылған Қазақстан мен Өзбекстан арасындағы қазақ-өзбек мемлекеттік шекарасын шегендеу туралы шарттың 2023 жылғы 4 шілдеде күшіне енгені Қазақстан сыртқы саясатының маңызды жетістігі болды деп айтсақ артық емес. Бұл оқиға еліміздің оңтүстік бағыттағы мемлекеттік шекарасын халықаралық-құқықтық ресімдеудің толық аяқталғанын білдіреді.
Қорытындылай келе, 2023 жыл табысты сыртқы саяси бастамалар, Қазақстанның әлемдік аренадағы ұстанымын нығайту және даму үшін жаңа көкжиектерді ашу кезеңі болды.
– Қазақстанға Франция, Қытай, Ресей, Түркия және тағы басқа бірнеше елдің басшылары келді. Қайсысын ерекшелеп айтасыз?
– Күтпеген сапарлардың бірі – Франция президенті Эммануэль Макронның 1 қарашада Астанаға келуі. Айта кету керек, бұл Макронның Қазақстанға алғашқы ресми сапары болды. Сондықтан Қасым-Жомарт Тоқаев бұл сапарды тарихи сапар деп атап, Франция Қазақстанның Еуропалық одақтағы негізгі және сенімді серіктесі, сондай-ақ экономикадағы ірі инвесторлардың бірі болып табылатынын атап өтті. Сапар барысында Франция президенті Эммануэль Макрон қазақстандық мектептерде француз тілін оқытуды қайтарудың маңыздылығын атап өтті, сондай-ақ 2024 жылы елде қазақ-француз университеті пайда болатынын мәлімдеді.
Сонымен қатар Ресей мен Қытай мемлекеттері басшыларының келуін де ерекшелеп айту керек. Өйткені осы екі мемлекет Қазақстанның маңызды әріптестері, көршілері.
Қытай – бүгінгі таңда Қазақстан экономикасын дамытуға қомақты қаржы салуға дайын ірі мемлекет. Біз Қазақстанның алдағы онжылдықтағы ең ірі инвесторы Қытай екенін түсінуіміз керек. Бұл экономикалық гегемоны, әлемдегі бірінші немесе екінші экономикалық бүкіл шығыстың көшбасшысы. Қытайды тек экономика мен бизнес қызықтырады. Өте прагматикалық тәсіл, олар нарықтарға, шикізат алу көздеріне, транзиттер мен дәліздерге мүдделі. Қытай мен Қазақстан арасындағы алдағы жылдарға арналған осындай стратегиялық әріптестіктің ерекшелігі – Қытай жақын маңдағы мемлекеттің тұрақты болуына мүдделі.
Қытайлықтар сыртқы саясатты дамытуда және басқа мемлекеттермен қарым-қатынаста дәл дипломатияны бағалайтыны маңызды. Бұл шынымен де ірі жобалар мен ондаған келісімнің кепілі болып табылатын кәсіби қасиеттердің бірі. Сонымен қатар Қазақстан мен Қытай Республикаларының басшылары ресми және бейресми жағдайда келісе алады. Олар бір тілде сөйлейді. Президенттер мен премьерлер арасында, ең болмағанда, қытай тілінде, яғни экономикалық алпауыты болып табылатын елдің тілінде сөйлей алатын басшылардың саны аз.
Қазақстан-Ресей диалогының маңызды ерекшеліктері конструктивтілік және өзара қолайлы нәтижеге бағдарлану болып табылады. Біз әрқашан ресейлік серіктестердің ұстанымын ескеруге тырысамыз және олар біздің пікірімізді ескереді. Өздеріңіз білетіндей, биыл біз ХХІ ғасырда тату көршілік және одақтастық туралы шартқа қол қойылғанына 10 жыл толуын атап өтіп жатырмыз. Қазақстан мен Ресей халықтары арасындағы достық, әрине, әлдеқайда ұзақ тарихқа ие және ғасырлар бойы жалғасып келеді. Соған қарамастан, 2013 жылы жасалған мемлекетаралық шарт өте символдық болып табылады, өйткені ол Қазақстан-Ресей қатынастарының болашаққа деген ұмтылысын көрсетеді.
– Биыл Қазақстан Қытаймен визасыз режим енгізді. Бұл шешім қаншалықты дұрыс болды?
– ҚХР-мен қарым-қатынасты дамыту Қазақстанның сыртқы саясатының басым бағыты болып қала береді. 2023 жыл ынтымақтастықтың барлық бағыттары бойынша қазақ-қытай өзара іс-қимылының жоғары даму серпінімен сипатталады.
Биыл 17-19 мамырда президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың «Орталық Азия – Қытай» саммитіне қатысуымен ҚХР-ға мемлекеттік сапары өтті. Сапар қорытындысы бойынша 47 коммерциялық құжатқа, сондай-ақ азаматтарды визалық талаптардан, халықаралық автомобиль тасымалдарынан өзара босату туралы Қазақстан Республикасы – Қытай Халық Республикасының үкіметаралық келісімдері, индустрияландыру және инвестициялар саласындағы ынтымақтастық жоспары, энергетика және көлік саласындағы меморандумдар сияқты маңызды құжаттарға қол қойылды. Сонымен қатар 2024 жыл Қытайдағы Қазақстанның туризм жылы болып жарияланды.
Мемлекет басышысының Қытайға сапары барысында «Бір белдеу, бір жол» үшінші форумға қатысты. Қасым-Жомарт Тоқаев Қытай Коммунистік Партиясы орталық комитеті саяси бюросы тұрақты комитетінің (ҚХР жоғары басшылығы) жеті мүшесінің төртеуімен екіжақты кездесулер өткізді. Сапар қорытындысы бойынша Қазақстан мен Қытай арасындағы Транскаспий халықаралық көлік бағытын дамыту жөніндегі үкіметаралық келісімге, оның ішінде «Қытай-Еуропа» бағытындағы контейнерлік пойыздарға, экономикалық даму саласындағы алмасу және ынтымақтастық жөніндегі меморандумдарға, «Аягөз-Тачэн» теміржолының бірлескен құрылысына, сондай-ақ 16,5 млрд доллар көлемінде 30 коммерциялық құжатқа қол қою сияқты нәтижелерге қол жетті.
Қазақстан Орталық Азияда Қытаймен визасыз режимге бірінші болып қол жеткізді. Бұл Қазақстанның әлемдік қоғамдастықтағы үлкен жеңісі. Әлемдегі ең ірі ойыншымен тең дәрежеде ынтымақтастық. Бұрын адамдарға Қытайға кіру өте қиын болатын. Консулдық алымды төлеуге, көптеген құжатты жинауға және бәрін тапсырып, виза алу үшін өз кезегін күтуге көп уақыт пен ақша жұмсауға тура келді. Енді Қытайға тек төлқұжатпен баруға болады. Қытайға виза қажет болған кезде бізде Қытайға баратын жүк тасымалдаушылар аз болды, өйткені виза алу қиын болды. Қазақстандық компаниялар Қытайдан тауарларды жеткізу үшін шетелдіктерге жүгінді. Енді бізде жүргізушілер де көбірек болады және біздің компаниялар бәрін өз еркімен тасымалдайды.
Қытайлықтар көптеген елге бара алмайды, өйткені виза қажет. Сондықтан визамен біз көп нәрсені жеңеміз. Егер бұрын қытайлық турист Қазақстанда бірнеше күн ішінде шамамен 1000 доллар жұмсаған болса, қазір бұл қаражат көбірек болады, өйткені қытай азаматтары үшін болу мерзімі ұлғайды. Бұл туризм саласы үшін де жақсы жаңалық. Туроператорлар одан да көп туристерді әкеле алады, бұл қонақ үйлер, кафелер, мейрамханалар және тағы басқасы үшін пайданың өсуі. Бүгінде Қытайға азық-түлік көп қажет: астық, ет, сүт өнімдері және тағы басқасы бар. Қытайдың өзі оны қамти алмайды және бәрін басқа елдерден әкеледі. Визасыз режим отандық экономикаға оң әсер етеді, өйткені біздің фермерлер Қытай нарығында өз өнімдерін көбірек сата алады. Өндіріс те артады.
Қазақстан арқылы Қытайдан Еуропаға көптеген тауар тасымалданады. Әрбір осындай тасымалдау арқылы пайдаланылатын ақшаны алады. Визасыз жүк тасымалдау саласында бізге одан да көп артықшылықтар береді. Қытай – Қазақстанның екінші ірі сауда серіктесі. Өткен жылы Қытаймен сауда шамамен 24 миллиард долларды құрады. Енді визасыз бұл сандар жоғарырақ болады. Визасыз кіріп-шығу біздің қазақстандықтарға білім алуға да мүмкіндік береді. Қытайдың жоғары оқу орындарына түскісі келетін қазақстандық студенттер университет пен ондағы жағдайды бағалау үшін алдын ала келе алады. Қытайдан тауар сатумен айналысатындар сол жерге өз бетінше барып, қажет нәрсенің бәрін сатып ала алады. Көптеген адамдар Қытайдың ең жақсы санаторийлерінде ем алатын болды.
Көптеген елдер Қытайдан тауарларды тасымалдау мүмкіндігі үшін жарысады. Егер біз географиялық орналасуымызды пайдаланбасақ, онда қалған елдер бізден озып кетеді. Қазірдің өзінде Қырғызстан мен Өзбекстанда «Қытай – Қырғызстан – Өзбекстан» дәлізі бар. Визасыз болғандықтан, бізде көптеген артықшылықтар бар және Қытаймен жұмыс істеуге барлық кедергілер жойылды. Қытай азаматтарының Қазақстанға келуінен қорқудың қажеті жоқ. Өткен жылдан бастап олар Қазақстанда екі апта бола алатын еді. Сол кезеңнен бастап қорқынышты ештеңе болған жоқ. Олар сондай-ақ Біріккен Араб Әмірлігі, Сербия, Катар, Сауд Арабиясына бара алады, бірақ онда көптеген қытай мигранттары пайда болған жоқ.
– Өзіңіз білетіндей, Астанадағы «Нұрсұлтан Назарбаев» атындағы халықаралық әуежайды басқару құқығы Сауд Арабиясына берілді. Неліктен мұндай шешім қабылданды және бұл шешім еліміз үшін қаншалықты дұрыс болды?
– Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев «Әділетті Қазақстанның экономикалық бағдары» атты халыққа жолдауында атап көрсеткендей, «Стратегиялық маңызы бар міндеттің бірі – көлік-логистика саласының әлеуетін толық пайдалану. Қазір әлемде жаңа экономикалық кеңістік қалыптасып жатыр. Қазақстан солтүстік пен оңтүстікті, батыс пен шығысты байланыстыратын жаһандық жолайрықта орналасқан. Бұл біздің елімізге зор мүмкіндік беріп отыр. Сондықтан көлік-логистика саласы экономикамызды алға бастайтын басты күштің біріне айналуы тиіс. Халықаралық дәліздермен тиімді байланыс орнату үшін логистика қызметін толық ұсыну маңызды. Астана, Алматы, Шымкент және Ақтөбе әуежайлары мультимодальді орталық болуы тиіс. Бұл орталықтар бәсекеге қабілетті болуы үшін жүктерді қабылдау және тарату қызметі сапалы атқарылуы қажет. Жалпы, саланы дамыту үшін тариф және реттеу саясаты дұрыс жүргізілуі тиіс. Жеке инвестицияны көптеп тарту керек», – деп атап өтті. Осыған байланысты бүгінгі күні Астана қаласының әуежайы басқаруға берілді. Енді тағы үш әуежай бойынша тиісті жұмыстар жүргізіліп жатыр.
Астана әуежайына келетін болсақ, әуежайда басқару құқығы араб инвесторы, «Terminals Holding» компаниясына берілді. Бұл компанияның құрамында әлемдегі ірі халықаралық әуежайларды қамтитын «Abu Dhabi ports» компаниялар тобы бар. «Abu Dhabi Ports» – ең ірі әуежайлардың бірі. Менеджменті өте жоғары және дәл осындай әуежайларда бар стандарттарды олар Астанада дамтатын болады.
Жаңа басқарушы компаниялардың келуімен сервис пен менеджменттің деңгейі мүлдем басқа болады. Бұл өте маңызды. Біз шетелдік компанияға әуежайды жай ғана беріп отырмай, олардың алдына нақты міндеттер қойып отырмыз. Мысалы, инвестордың алдына қойылған бірінші міндет – ұшу-қону жолағына толық жөндеу жүргізу. Бұл республикалық бюджетке түсетін жүктеме айтарлықтай төмендейді. Ал бюджет қаражаты халықтың басқа қажеттіліктеріне жұмсауға болады. Екіншіден, аэровокзал кешенін жөндеу. Үшіншісі – осы алаңда үлкен авиахаб құру. Авиахабта барлық жүктер бір жерде жинақталып, оларды бөліп-тарату бойынша жұмыстар жүргізіледі. Ол болса қосымша жаңа жұмыс орындары, жаңа инфрақұрылым пайда болуына ықпал етеді. Елдордадағы әуежай халықаралық деңгейге шығып, миллиондаған адамға қызмет ететін орынға айналады. Инвестор әуежайлардың қызметіне жан-жақты бағалау жүргізеді және болашақта жолаушыларға қызмет көрсету сапасын және жалпы әуе айлағының тиімділігін арттыру үшін операциялық басқаруды өз мойнына алады.
– Сөз соңында алдағы 2024 жылдан не күтесіз?
– Бәріміз жаңа жылдан тек жақсылық күтеміз. Өткен жылы депутаттар Конституцияға референдумда өзгерістер мен толықтырулар енгізілгеннен кейін қолданыстағы заңнаманы сәйкес келтіру бойынша үлкен жұмыс жүргізді. Біз негіздемелік заңдар қабылдауға көштік. Осы нормативтік-құқықтық актілердің барлығы азаматтарымыздың әлеуметтік-экономикалық жағдайын арттыруға және жақсартуға бағытталған, жалақының, әлеуметтік төлемдердің, оның ішінде бұрын болмаған, Ұлттық қордан балаларға төлемдер енгізілді және мөлшерлері ұлғайтылды. Сонымен қатар елімізде барлық қызмет салаларында үлкен жобалар жүзеге асырылып жатыр. Сондықтан 2024 жылы біз Президент пен Үкімет бастаған саяси реформалардың, әділ қоғам құрудың алғашқы нәтижелерін көре аламыз деп үміттенемін.